Martyrologiczne Brójce

   Ostatnio dzięki znajomości z członkiem Towarzystwa Historycznego Ziemi Międzyrzeckiej wpadło mi w ręce trochę materiałów z sesji historycznej dotyczącej militarnej przeszłości Świebodzina i okolic która miała miejsce w Świebodzińskim Domu Kultury w październiku br.  
   Jednym z poruszanych tematów była problematyka odsuwania w niepamięć obozu pracy przymusowej w Brójcach. Obóz ten był związany z budowaną na początku lat czterdziestych autostradą Frankfurt n. Odrą-Poznań. Tamta budowa nigdy nie została ukończona, ale współcześnie niemal po jej śladach poprowadzono zbudowaną kilka lat temu "Autostradę Wolności" czyli A2.
     Zastanawiając się dokąd można byłoby udać się w dzisiejszym świątecznym dniu pomyślałem o tym że można byłoby sprawdzić jak na miejscu wygląda stan faktyczny zaniku pamięci o martyrologii więźniów tego obozu. Do Brójc udałem się nieco okrężną drogą przez Bledzew-Boryszyn-Staropole-Jordanowo. Na odcinku z Jordanowa do Brójc celowo wypuściłem się w lokalną, częściowo gruntową, częściowo brukowana drogę. Właśnie przy końcowym odcinku tej drogi niemal na styku z A2 i DK 92 zlokalizowany był obóz "Bratz".
     Kiedy w 1939 r. zapadła decyzja o budowie autostrady łączącej Berlin z Poznaniem, realizacji tego projektu z wykorzystaniem robotników przymusowych podjęła się organizacja Todta. Organizacja zajęła się również budową i rozmieszczeniem obozów dla pracowników. Były one tworzone co kilka kilometrów w pobliżu budowanej drogi. Jednym z takich obozów było Rozszerzone Więzienie Policyjne i Obóz Pracy Wychowawczej Policji Bezpieczeństwa w Brójcach (Erweitertes Polizeigefängnis und Arbeitserziehungslager der Sichesheitpolizei in Brätz).  Administrowany przez SS obóz znajdował się kilkaset metrów od miejsca pracy. Powstał na przełomie 1940/41. Początkowo więźniami obozu byli Żydzi z łódzkiego getta, wkrótce zaczęto osadzać w nim również więźniów innej narodowości i jeńców wojennych. Otoczony drutami kolczastymi obóz zajmował przestrzeń o wymiarach ok. 120 na 150 m. na której stały w szeregu baraki mieszczące po ok 60 więźniów każdy. W narożnikach ogrodzenia stały wieżyczki wartownicze w których trzymali wartę uzbrojeni SS-mani.
    Na przełomie 1942/43 w związku z pogarszaniem się sytuacji militarnej Niemiec zawieszono prace przy budowie autostrady, a więźniowie zostali skierowani do innych prac w okolicznych majątkach, przy kopaniu rowów melioracyjnych, przy budowie obiektów wojskowych w Trzcielu i przemyśle zbrojeniowym w pobliskim Świebodzinie.
    Do obozu można było się dostać za różne przewinienia. Największą grupę więźniów stanowili uciekinierzy z robót przymusowych. Czas pobytu wahał się od dwóch tygodni do roku. Normą było nędzne wyżywienie ledwo wystarczające do przeżycia, zmuszanie do wyczerpującej pracy, poddawanie terrorowi fizycznemu i psychicznemu. Były przypadki zabójstw oraz wywożenia więźniów do obozów zagłady. Więźniów nie oszczędziła również epidemia tyfusu z lata 1944 która pochłonęła kilkaset ofiar. Szacuje się że zginęło tu ponad 2 tys osób, a ponad tysiąc zostało wywiezionych do obozów zagłady. Zwłoki ofiar zostały pochowane w nieoznaczonych mogiłach. Po wojnie ekshumowano na terenie obozu szczątki ok 100 osób które zostały pochowane w zbiorowej mogile na cmentarzu komunalnym w Brójcach.
    Teren dawnego obozu wygląda jak na poniższych zdjęciach. Droga prowadząca na dawny plac apelowy z pomnikiem kompletnie nieoznaczona, trafiłem na nią jedynie dlatego że podejrzewałem jej istnienie i moją ciekawość wzbudziły pokolorowane słupki. Kamień przy DK 92 to lekka zmyłka, obozowisko znajduje się w pobliskim lesie i jest oddalone o kilkaset metrów.


     W latach 1428-1945 Brójce były miasteczkiem. Pamiątką po prawach miejskich jest prostokątny rynek z traktem komunikacyjnym przecinającym go po przekątnej. Podobnie jak Skwierzyna Brójce posiadają dwa kościoły; jeden katolicki, drugi również katolicki ale odziedziczony po ewangelikach. Natomiast mnie interesuje cmentarz komunalny z pomnikiem ofiar obozu. Logika wskazywałaby że leży on przy ul. Cmentarnej, tymczasem ta wyprowadziła mnie ona na stary cmentarz ewangelicki i leżący po sąsiedzku żydowski.


    Czas nie pozwalał już na dłuższe poszukiwania, a tubylcy u których można byłoby zasięgnąć języka gdzieś się zakamuflowali. Po powrocie do domu i sprawdzeniu w necie zobaczyłem że cmentarz komunalny leży przy drodze do Nowego Dworu i minąłem go w odległości zaledwie kilkudziesięciu metrów.
   Teraz już bez zatrzymywania wracam do domu przez Łagowiec, Bukowiec i Międzyrzecz. Chcę uniknąć jazdy po zmroku. Udało się,  zdążyłem tuż przed zmierzchem.


Rower: Dane wycieczki: 95.23 km (20.00 km teren), czas: 05:46 h, avg:16.51 km/h, prędkość maks: 0.00 km/h
Temperatura: HR max: (%) HR avg: (%) Kalorie: (kcal)